WSTĘP
Często po dokonaniu zakupu zadajemy sobie wiele pytań, jak go przetransportować, jak prawidłowo go ustawić, jak konserwować. W artykule tym postaramy się udzielić kilku ważnych wskazówek i porad, aby Wasza przygoda z tego rodzaju nabytkiem nie była pasmem niekończących się stresów i wizyt w pracowni zegarmistrzowskiej.
TRANSPORT
Transport zegara to wbrew pozorom ważna sprawa. Jako zasadę najważniejszą musimy uznać usunięcie z niego wahadła oraz ewentualnie ciężarków. W przeciwnym razie mogą one własną bezwładnością uszkodzić ramię, sprężynę, zawieszenia lub nawet obudowę. Upewnij się czy zegar nie posiada innych elementów, które warto by było zdemontować i zabezpieczyć np. tzw koronka. Podnosząc zegar zawsze trzymaj go od spodu, nigdy nie wiadomo czy jest solidnie złożony. W przypadku zakupu na odległość np. aukcje, sklepy internetowe, skazani jednak jesteśmy na jego przesyłkę na przykład Pocztą Polską. W tym wypadku musimy polegać na sumienności i fachowości sprzedawcy, ale nie zaszkodzi jak poprosimy o dodatkowe ubezpieczenie przedmiotu na czas wysyłki oraz wyjątkowo dokładne opakowanie.
Transport zegara to wbrew pozorom ważna sprawa. Jako zasadę najważniejszą musimy uznać usunięcie z niego wahadła oraz ewentualnie ciężarków. W przeciwnym razie mogą one własną bezwładnością uszkodzić ramię, sprężynę, zawieszenia lub nawet obudowę. Upewnij się czy zegar nie posiada innych elementów, które warto by było zdemontować i zabezpieczyć np. tzw koronka. Podnosząc zegar zawsze trzymaj go od spodu, nigdy nie wiadomo czy jest solidnie złożony. W przypadku zakupu na odległość np. aukcje, sklepy internetowe, skazani jednak jesteśmy na jego przesyłkę na przykład Pocztą Polską. W tym wypadku musimy polegać na sumienności i fachowości sprzedawcy, ale nie zaszkodzi jak poprosimy o dodatkowe ubezpieczenie przedmiotu na czas wysyłki oraz wyjątkowo dokładne opakowanie.
MIEJSCE W DOMU
Wybierając dla niego miejsce w domu, zwróć uwagę aby nie był on narażony na wiele drgań i różnice temperatur. Miejscami, gdzie mogą występować drgania są gipsowe ścianki działowe, miejsca w bliskim sąsiedztwie drzwi oraz podłogi. Natomiast miejsca o dużej rozbieżności temperatur to kominki, kaloryfery i bezpośrednie nasłonecznienie. O ile nie powinniśmy mieć problemu w zawieszeniu zegara w pozycji pionowej to w przypadku zegara bufetowego, stołowego lub podłogowego musimy zadbać o jego poziome ustawienie. Niejednokrotnie będziemy zmuszeni skorygować jego położenie, a pomocne w tym mogą okazać się filcowe, samoprzylepne podkładki, które zabezpieczą przed ewentualnym zarysowaniem również powierzchnię pod zegarem. Następnie usuwamy z jego wnętrza wszelakie zabezpieczenia, które zostały zastosowane na czas transportu oraz zwalniamy fabryczne blokady gongów, o ile zegar takowe posiada.
REGULACJA WYCHWYTU (poziomowanie)
Wahadło w zegarze mechanicznym współpracuje bezpośrednio z wychwytem. Wychwyt to ten element zegara, który jest źródłem odgłosu powszechnie nazywanego tykaniem zegara. Wychwyt razem z wahadłem decydują o poprawności chodu zegara i obydwa te elementy muszą być w stosunku do siebie we właściwym układzie by ową poprawność zapewnić. Ustawianie chodu zegara polega właśnie na doprowadzeniu do poprawnego ułożenia wychwytu i wahadła względem siebie. Pierwsza trudność zwykle polega na tym, że wychwyt nie jest widoczny. Można go zobaczyć dopiero po wyjęciu mechanizmu ze skrzynki a i to czasami nie jest łatwo go zobaczyć, ponieważ jest przysłaniany innymi elementami mechanizmu, ot choćby dzwonkiem. Szczęściem, do ustawiania chodu nie jest potrzebna obserwacja wychwytu, zmysł wzroku niewiele tu pomoże o wiele ważniejszy jest słuch. Mając pewną wprawę można na podstawie samego odgłosu tykania określić czy zegar jest poprawnie ustawiony.
Nie wdając się w zbytnie szczegóły, działanie wychwytu może być rozumiane jako rodzaj zaworu, który pozwala mechanizmowi napędowemu (obciążnik czy też sprężyna) przesuwać wskazówki na tarczy zegara. Wahadło decyduje o tym czy ten zawór jest zamknięty czy też otwarty a w konsekwencji, czy wskazówka się przesunie czy też nie. Gdyby nie było wychwytu to wskazówki zegara pędziłyby jak szalone aż do opadnięcia wag czy też wyczerpanie się energii sprężyny.
Nie wiemy jakie jest pochodzenie słowa "wychwyt", ale wyobrażalibyśmy sobie, że jego użycie wzięło się oto stąd, że ten element wychwytuje energię napędu i w ten sposób ją uwalnia. Jeśli wychwyt jest unieruchomiony to mechanizm zegara pozostaje w bezruchu, energia napędu nie może przesuwać wskazówek zegara. W tym też sensie jest on analogiem zaworu pośredniczącego między napędem a wskazówkami. Wahadło decyduje o działaniu tego zaworu, a dokładnie, od jego długości i konstrukcji mechanizmu danego zegara, zależy to, o ile przesuną się wskazówki na tarczy zegara. I jeszcze jedna (chyba już ostatnia!) komplikacja tego związku wahadła z wychwytem: wahadło, poprzez wychwyt, otrzymuje od mechanizmu napędowego zegara energię potrzebną do utrzymania ruchu. Zatem, podsumowując, wahadło reguluje działanie wychwytu, a wychwyt bierze udział w podtrzymaniu ruchu wahadła.
*Dla mniej wtajemniczonych
Poziomowanie wychwytu zegara dokonasz w najprostszy sposób montując wahadło w zegarze, luzując od tyłu śruby mocujące mechanizm do obudowy zegara. Następnie ustaw zegar w pożądanym miejscu, wpraw w ruch delikatnie wahadło i nasłuchuj tykanie. Prawidłowo ustawiony wychwyt zegara powinien wydobywać tykanie - "TIK_TAK_TIK_TAK" jeśli tykanie jest - "TIK_TIK_TIK_TIK" lub "TAK_TAK_TAK_TAK" prawdopodobnie trzeba będzie wykonać poziomowanie wychwytu względem płaszczyzny na której ustawiliśmy zegar. Trzymając lekko obudowę zegara przekręć cały mechanizm lekko w prawo lub w lewo, nasłuchując jego pracę. Po ustawieniu poprawnym tykania nie zapomnij dokręcić śrób mocujących mechanizm do obudowy.
URUCHOMIENIE ZEGARA
Czynnością, na którą należy szczególnie zwrócić uwagę jest ostrożne zamocowanie wahadła oraz ewentualnie ciężarków. Przy zegarach tzw. linkowych sprawdzamy czy nie są skrzyżowane zwoje na bębnach, a w zegarach ciężarkowych czy łańcuszki dokładnie leżą na kołach prowadzących. Delikatnym pchnięciem wprawiamy w ruch wahadło, gdy zegar chodzi równo TIK-TAK znaczy to, że wszystko wykonaliśmy poprawnie.
NAKRĘCANIE ZEGARA
Nakręcanie zegara nie powinno nam sprawiać większych problemów pod warunkiem przestrzegania kilku reguł.
1. Po pierwsze zawsze przytrzymuj zegar przy otwieraniu drzwiczek oraz podczas nakręcania. Zegar może zmienić swoje położenie, co wpłynie na prawidłową jego pracę.
2. Używaj zawsze dobrze dopasowanego kluczyka, bowiem zbyt duży doprowadzi do szybkiego zużycia osi. Nakręcając, nie używaj dużej siły, grozi to zerwaniem sprężyny.
3. Niewskazane jest nakręcanie w środku cyklu (np. tygodniowego), gdyż uniemożliwia to właściwe samo smarowanie się sprężyn napędowych.
Warto poobserwować kilka dni dokładność wskazań, a i tu czekają nas niespodzianki. Nie ma zegarów mechanicznych chodzących idealnie, tym rządzi fizyka!! Warunki pogodowe takie jak wilgotność powietrza i ciśnienie atmosferycznie najczęściej powodują zakłócenia wskazań zegara w cyklu dobowym. Nie bez znaczenia są też właściwości mechaniczne sprężyn, które z wiekiem tracą swoją sprężystość i zegar kilka dni spieszy się, w środku cyklu zwalnia, chodzi normalnie i w końcówce się spóźnia. Według podręczników zegarmistrzostwa dopuszczalny błąd chodu wynosi jedną minutę na dobę dla tego typu mechanizmów i nie wymaga interwencji fachowca.
REGULACJA ZEGARA (Śpieszy, spóźnia)
W wypadku, gdy zegar wyłącznie się opóźnia lub spieszy należy wykonać regulację we własnym zakresie. Wahadło posiada na swoim końcu gwintowany pręt i nakrętkę regulacyjną. Odkręcając (w lewo) nakrętkę opuszczamy soczewkę wahadła, a tym samym powodujemy opóźnianie, natomiast wkręcając (w prawo) przyspieszenie chodu. Ogólnie możemy przyjąć, że jeden pełny obrót powoduje zmianę o jedną lub dwie minuty. Ustawianie aktualnego czasu wykonaj przesuwając wskazówkę minutową w prawo, nigdy w lewo. Wyczekaj aż zegar wybije do końca godzinę lub połówkę, w ten sposób zapobiegniesz możliwości rozregulowania bicia. Potrzeba ustawiania chodu zegara pojawia się zazwyczaj w związku z przenoszeniem zegara czy też przypadkowym jego poruszeniem.
W wypadku, gdy zegar wyłącznie się opóźnia lub spieszy należy wykonać regulację we własnym zakresie. Wahadło posiada na swoim końcu gwintowany pręt i nakrętkę regulacyjną. Odkręcając (w lewo) nakrętkę opuszczamy soczewkę wahadła, a tym samym powodujemy opóźnianie, natomiast wkręcając (w prawo) przyspieszenie chodu. Ogólnie możemy przyjąć, że jeden pełny obrót powoduje zmianę o jedną lub dwie minuty. Ustawianie aktualnego czasu wykonaj przesuwając wskazówkę minutową w prawo, nigdy w lewo. Wyczekaj aż zegar wybije do końca godzinę lub połówkę, w ten sposób zapobiegniesz możliwości rozregulowania bicia. Potrzeba ustawiania chodu zegara pojawia się zazwyczaj w związku z przenoszeniem zegara czy też przypadkowym jego poruszeniem.
KONSERWACJA ZEGARÓW
Jeżeli wykonałeś wszystkie czynności poprawnie i zegar chodzi prawidłowo pozostało nam tylko porozmawiać o jego konserwacji.
W zasadzie nie powinno się samemu ingerować w mechanizm zegara, możliwe jednak jest wykonanie smarowania czopów, lecz użycie zbyt dużej ilości oraz niewłaściwego rodzaju oleju więcej wyrządzi szkody niż pożytku. Mitem jest, iż zegary wymagają minimum raz w roku przeglądu zegarmistrzowskiego. Poprawnie wykonana raz konserwacja spokojnie wystarcza nam na kilka lat. Pamiętaj jednak o częstym jego odkurzaniu na zewnątrz i ewentualnej konserwacji obudowy. W tym przypadku używaj zawsze środków do tego poznaczonych np. odświeżacza politury do zegarów w drewnianych obudowach albo specjalnych wosków do pielęgnacji obudów z kamienia. Obudowy wykonane z metali oraz szybki szklane czyścimy wyłącznie wilgotną szmatką z dodatkiem detergentów.
Wydrukuj lub pobierz na komputer
- Jak dbać o zegar [PDF, 307KB]
